De eerste exemplaren van het nieuwe boekwerk Aan Grond Gebonden zullen op zaterdag 8 november aan een nazaat van de erfmarkerechter en een vertegenwoordiger van het nieuwe bestuur worden overhandigd, respectievelijk jonkheer Von Bönninghausen en burgemeester Mervyn Stegers. Tijdens de presentatie van het boek zal Jos Hövels spreken over de Twentse erven en Anne van der Meiden over de Twentse ‘sproake’.
Aan Grond Gebonden telt zo’n 400 pagina’s en bevat ongeveer 70 foto’s. Ook is het van ruim 1.200 bronvermeldingen en annotaties voorzien. De boekpresentatie begint om 14.00 uur.
Aan Grond Verbonden vertelt het verhaal van Noord-Twente, in het bijzonder van de gemeente Tubbergen in de jaren rond 1900. Het is een omslaggeschiedenis die opent met een klootschietwedstrijd. Het oude spel blijkt anno 1926 niet meer te zijn wat het was. Men is ‘het echte’ kwijt, zo schrijven de kranten van die tijd. Veertig jaar daarvoor, ten tijde van de beroemde tweekamp die door de Dree Dieksen was gewonnen, was alles nog goed geweest. Als het oude natuurspel zo is veranderd dat ‘het echte’ verloren is geraakt, kan het niet anders of de mens in zijn omgeving moet veranderd zijn. Wat is er in de tussenliggende jaren gebeurd? Dat is de vraag die in dit boek centraal staat. Het is een – soms persoonlijk – verslag van de zoektocht naar een antwoord.
Synopsis
Door mee te reizen met Amsterdamse studenten in het begin van de 19e eeuw, worden we de streek binnengeleid in een tijd dat het erf-markerichterschap overgaat in een burgemeesterschap en waarin opeen-volgende leden van de familie Von Bönninghausen vanaf Herinckhave hun bestuurlijke rol vervullen. We komen gaandeweg terecht in een tijd van grote veranderingen die soms sluipend en soms plotseling gestalte krijgen. Terwijl de eenwording van Nederland via wet- en regelgeving en aanleg van infrastructuur in hoog tempo tot stand wordt gebracht, ontmoeten we een bevolking die rond 1910 smerig water uit de grond put en die geen behoefte heeft aan elektriciteit, de energiebron die zeer nabij in de Twentse textiel al jaren in gebruik is. Met grote gelatenheid worden de grillen van het lot geaccepteerd, maar tegelijkertijd zijn dit ook de jaren waarin onrust ontstaat. De wegen, of liever de zand- en modderpaden, die altijd hebben volstaan, zijn ineens niet goed genoeg meer. De bevolking gaat massaal klagen. Wanneer een generatie langdienende onderwijzers wordt afgelost houden de van buiten komende nieuwelingen niet lang stand. Ze vluchten bij een eerste bezoek aan wat hun nieuwe werkplek had moeten zijn. Aan de Leerplichtwet kan men niet of slechts met moeite voldoen, zoals men in de voorliggende jaren niet aan de Gezondheidswet had kunnen voldoen, omdat er nou eenmaal geen dokter of vroedvrouw te vinden was die in Noord-Twente wilde werken. De dwingende Haagse regels houden geen rekening met het leven in deze ‘buiten het verkeer’ gelegen gemeenschap.
We zijn in een bijzondere streek waar in het begin van de 19e eeuw de horigheid nog blijkt te bestaan. Hier liggen eilandjes van ontgonnen grond in een zee van woestenij. Hoe merkwaardig abrupt is deze zelfvoorzienende landbouwgemeenschap gescheiden van het industriële deel van Twente. Hier runnen de boeren hun bedrijf zoals dat sinds mensenheugenis gedaan werd. Eeuwenoude Twentse erven zijn de sociale kern van deze samenleving die zich kenmerkt door het samenspel van de besloten familiehuishouding en de zorg voor elkaar in het noaberschap. Net zo in zichzelf gesloten was het agrarisch systeem van heidesnik, potstal en heideplaggen eeuwenlang geweest. Het levert een vruchtbare maar kwetsbaar dunne teeltlaag. Dat dwingt tot behoedzaamheid. Zoals de mens de grond beïnvloed en vormt, zo vormt en beïnvloedt de grond de mensen die er op wonen. Die wisselwerking bepaalt het leven in deze contreien.
Wanneer in de 19e eeuw de horigheid wordt opgeheven en een paar decennia later de marken als eenheden van boeren-zelfbestuur worden ontbonden, leidt dit niet tot ingrijpende veranderingen. Dat gebeurt wel in de beginjaren van de nieuwe eeuw waarin een stille revolutie de Twentse erven treft. Ongeveer op het moment dat Huize Herinckhave als symbool van het markerichterschap van weleer bijna onder de sloophamer sneuvelt, ontstaan nieuwe boerderijen. Iets wat vóór die tijd zo goed als onmogelijk was geweest. Het oude systeem gaat op de schop. Hoe boeiend is het om te zien dat er desondanks aspecten zijn die blijven wat ze zijn en tijdloos lijken. Tot op de dag van vandaag. Het fascinerende, maar in zijn samenhang zelden gehoorde verhaal van deze streek, is de moeite van het vertellen meer dan waard.
De publicatie is tot stand gekomen met financiële ondersteuning van de Ridderschap van Overijssel en van de Stichting Instandhouding Havezathe Herinckhave. De verkoopprijs is €29,95. Tijdens de presentatie op zaterdag 8 november is het boek te koop voor €24,95. Het boek zal verkrijgbaar zijn bij Boekwinkel Heinink (Tubbergen, Hardenberg, Denekamp, Oldenzaal) en bij Bol.com, zie ook: <a href=”http://www.aangrondgebonden.nl”>www.aangrondgebonden.nl</a>.
