Energie-inspiratiereis naar gasloos stadje Saerbeck voor wethouders

Vanuit de gemeente Tubbergen is wethouder Ursula Bekhuis-Groothuis naar 'gasloos' Saerbeck geweest.

Het lijkt een sprookje. Een dorpje van 7.000 inwoners dat zichzelf voorziet in groene energie. Onafhankelijk van energiereuzen en grootkapitaal. Een onafzienbaar veld zonnepanelen strekt zich uit, er staat een biogascentrale en zeven joekels van windmolens torenen boven de bossen uit. En niemand klaagt of zeurt erover. "Nee, want als je uit je raam kijkt en je ziet de windmolens, dan denk je: dat zijn onze windmolens, dat is onze energie, dat is ons geld en onze toekomst!, zegt burgemeester Wilfried Roos. "Burgers en burgerinnen zijn hier de baas."

Al lang voor het klimaatakkoord van Parijs was het Duitse dorp Saerbeck klaar met fossiele energie. "Wat wij hier kunnen, kunnen jullie ook." Vorige week reisde een groep Overijsselse wethouders en bestuurders van woningcorporaties Salland Wonen en Welbions af naar het zo'n zeventig kilometer van Enschede gelegen Duitse dorp. De zogeheten Alliantie Nieuwe Energie Overijssel organiseerde de reis, portefeuillehouder energie en milieu Annemieke Traag van de provincie nam het voortouw. "De komende jaren staan Overijsselse gemeenten voor belangrijke beslissingen waar het gaat om de veranderingen in het energiegebruik. We doen samen al heel veel op weg naar energietransitie. Zo'n trip als deze is bedoeld om te inspireren.

Eyeopener

'Van het gas af' is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Wordt het wind, zon of biomassa, of een combinatie daarvan? En hoe krijg je daarvoor draagvlak van inwoners? De reis ging langs kleine en grote inspirerende initiatieven.

In de buurt van Bad Bentheim werd een bezoek gebracht aan de biogasinstallatie van loonbedrijf Schulte-Siering. Het bedrijf Byosis uit Raalte realiseerde al op tien plekken in Europa vergisters, waarmee ammoniak en fosfaat worden teruggewonnen uit mest. In Bentheim gaat de warmte die daarbij vrijkomt door een 7,5 km lange leiding naar het zwembad en een kuurkliniek terwijl schoon water naar een nabijgelegen golfclub wordt geleid.

Saerbeck bleek voor de bestuurders een echte eyeopener. "Het mooie is dat de mensen hier hun eigen droom hebben verwezenlijkt, vanuit een coöperatieve gedachte", zegt wethouder Marcel Scheringa van de gemeente Steenwijkerland, waar ook druk wordt nagedacht over energietransitie. "Er ontstonden nog te weinig ideeën, maar nu hebben we via een burgertop meer vaart gemaakt. We moeten kijken naar een mix van zon én wind, we denken over een gemeentelijk energiebedrijf, en of we het geld binnen de gemeenschap kunnen houden en de burger kunnen laten meeprofiteren van nieuwe energie. Spannend, of we het waar kunnen maken!"

Wind mee

Saerbeck had letterlijk de wind mee. Een kleine, welvarende en overzichtelijke gemeenschap, met op een steenworp afstand een voormalig munitiedepot, waar de Bundeswehr graag vanaf wilde. In 2011 slaagden gemeente, bewoners en de lokale bank er in het terrein te verwerven. Met alleen 'eigen geld' werd het terrein omgevormd tot een bio-energiepark. Met een vergistingsinstallatie, waar gft-afval wordt omgezet in biogas, zeven windturbines van 150 meter hoog en een zonnepark, gemaakt op oude bunkers. De totale investering bedroeg €70 miljoen. Zeker 400 Saerbeckse gezinnen zagen rendement en staken er elk €1.000 tot soms €20.000 in. "Daar heb ik geen spijt van gehad", glundert inwoner, raadslid en voorvechter van de 'Klimakommune' Saerbeck, Joost Sträter. "Er komt ruim 5% terug, een heel wat betere rente dan die van de bank!"

De zonzijde

Inmiddels levert de mix van energie van zon, wind en duurzame biomassa maar liefst 29 MW aan productiecapaciteit op. Dat is tweemaal de energiebehoefte van het kleine Saerbeck. Honderden privé en bedrijfsdaken zijn voorzien van zonnepanelen. Een warmtecentrale en een lokaal warmtenet verwarmen de gemeenschappelijke gebouwen zoals het gemeentehuis, de school en het sportcentrum. De warmtecentrale is meteen ook een bezoekerscentrum. Daar begint het Energiebelevingspad dat dwars door het dorp loopt. De ketels van de warmtecentrale worden gestookt op houtpellets afkomstig van houtzagerijen uit Nedersaksen en de Harz. Het energiepark biedt aan ruim zeventig mensen werk, waaronder ook een deel met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dus is het ook nog eens sociaal, zegt burgemeester Roos, die zich jarenlang onvermoeibaar heeft ingespannen om het energiepark van de grond te krijgen. ‘Het gaat immers om de toekomst van onze kinderen?’

'Mama, waarom kook jij op gas?'

Per jaar komen zich tienduizenden bezoekers vergapen aan het succesverhaal van Saerbeck. Ze komen vanuit de VS tot aan Japan. Wat is het geheim van het succesverhaal? Het gaat allemaal om 'Bildung', legt projectleider Guido Wallraven uit. En het begint bij de kinderen. "De jeugd was vanaf het prille begin betrokken bij alles. Scholieren deden de vraaggesprekken en zochten uit wat onze inwoners wilden. Ze skypen nu met kinderen in Minnesota en Fukushima, om hun ervaringen te delen. Jaarlijks ontvangen we duizenden jongeren hier. Als die zelf een zonnepaneeltje in elkaar hebben geprutst, en een pannenkoek hebben gebakken op zonnewarmte dan vragen ze 's avonds thuis: mama, waarom kook jij eigenlijk nog op gas? Daar begint het mee. Met bewustwording."

Het geheim van Saerbeck

In Saerbeck is al doende een grote groep 'energie-experts' ontstaan. Gewone mensen, die letterlijk alles weten van nieuwe energie en hoe dat moet. Ze komen bijeen in energiecafés, bespreken de vorderingen aan de stamtafel, bedenken nieuwe kleine acties, geven advies aan buitenstaanders. "Dit is heel inspirerend", verzucht Monique Schuttenbeld, wethouder van Zwolle. "Ook bij ons is in het nieuwe coalitieakkoord ruimte voor windmolens. Ik doe hier echt ideeën op."

Bart Jaspers Fayer van Ommen verbaast zich over het brede, stabiele draagvlak in Saerbeck. "Bijzonder, hoe mensen zó lang en zo intensief betrokken blijven bij zo’n project. Er staat heel veel tegenover, dat is waarschijnlijk het geheim."

Kennisniveau

Ook Olst-Wijhe staat open voor wind, zegt Marcel Blind, sinds 2014 wethouder. "Toe wisten we al: met 4% particuliere zonnepaneeltjes gaan we de doelstellingen - in 2030 energieneutraal - echt niet halen. Zonder wind redden we het niet, zo voelde ook de raad. Wat ons parten speelde in de discussie is het verschil in kennis. Er gaan zoveel verschillende verhalen over nieuwe energie. Wat klopt, en wat klopt niet? We hebben adviseurs ingevlogen om onze kennis op te krikken en op gelijk niveau te brengen. Inmiddels hebben we de eerste stappen gezet met onderzoek, waarbij we de bevolking meenemen."

'Vijfde maag'

De tweede dag van de inspiratiereis ging richting Noord-Deurningen. Daar werd een bezoek gebracht aan het agrarische bedrijf van de familie Kuiper. Het ijs van hun zaak De IJskuip won in 2017 in Italië de Europese finales van de Gelato World Tour, een wedstrijd tussen verschillende ijsmakers. Erik Kuiper liet een monovergister installeren bij het bedrijf en realiseerde een biogasnetwerk. Het gas wordt straks geleverd aan 2 bedrijven voor de productie.

Kuiper ziet zijn monovergister als 'de vijfde maag van de koe'. Het methaan wordt met behulp van de bacteriën opgewerkt tot biogas, alles op eigen terrein, waardoor geen vervoersbewegingen ontstaan. Voor het verwarmen van de mest om gas te produceren wordt gebruik gemaakt van een houtkachel, gevoed met snoeihout uit de eigen singels.